Τι σχήμα έχει η Γη;
Μήπως τελικά δεν είναι σφαιρική αλλά επίπεδη;
Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί συχνά η είδηση ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η Γη είναι επίπεδη. Πλήθος αρθρογράφων διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για το πώς μπορεί να υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι και ποιες είναι οι ψυχολογικές διεργασίες που οδηγούν σε τέτοιες πεποιθήσεις. Όμως δεν γνωρίζω κανένα «επιπεδιστή». Θεωρώ ύποπτη την εμμονή των μέσων ενημέρωσης με αυτή την κατά τα φαινόμενα πολύ μικρή ομάδα ανθρώπων, καθόσον μάλιστα πολλά άρθρα καλλιεργούν την εντύπωση πως το να έχεις αμφιβολίες για την κλιματική αλλαγή είναι αντίστοιχο με το να πιστεύεις ότι η Γη είναι επίπεδη (παράδειγμα).
Η ερώτηση «πώς ξέρω ότι η Γη είναι σφαιρική» δεν είναι χαζή. Πολλές από τις συνηθισμένες απαντήσεις είναι ανεπαρκείς ή απαιτούν δύσκολα πειράματα. Να μερικά παραδείγματα:
«Ο Μαγγελάνος έκανε το γύρο της Γης». Θα μου έπαιρνε πολύ χρόνο να το ελέγξω, και επίσης δεν βρίσκω κάποια δυσκολία στο να κάνεις το γύρο ενός δίσκου αν κινείσαι κοντά στην περιφέρειά του.
«Πρώτα βλέπεις το κατάρτι και μετά το πλοίο.» Δεν έχω παρατηρήσει αυτό το φαινόμενο. Θα απαιτούσε να πάρω κιάλια και να πάω στον Πειραιά μια εξαιρετικά καθαρή μέρα, χωρίς θαλασσοταραχή, και να παρατηρώ τα πλοία που έρχονται επί ώρες.
«Η σκιά της Γης όταν γίνεται έκλειψη σελήνης είναι στρογγυλή.» Και πού ξέρω πως αυτό είναι η σκιά της Γης; Ακόμα κι αν ξέρω ότι είναι η σκιά της Γης, γιατί αυτό θα εμπόδιζε τη Γη να είναι δίσκος; Στρογγυλός δεν είναι και ο δίσκος;
«Τα αστέρια αλλάζουν θέση ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος», και παρόμοιες αστρονομικές παρατηρήσεις. Αυτά πράγματι τα έχω παρατηρήσει, όπως και όποιος άνθρωπος έχει ασχοληθεί ερασιτεχνικά με την αστρονομία. Πόσοι όμως είναι αυτοί οι άνθρωποι;
«Οι φωτογραφίες απ’ το διάστημα δείχνουν ότι είναι σφαιρική.» Οι φωτογραφίες απ’ το διάστημα δεν είναι τρισδιάστατες, άρα μια χαρά θα μπορούσε να είναι δίσκος. Άσε που υπάρχει και το photoshop.
Δεν λέω ότι τα παραπάνω δεν είναι σημαντικά, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά. Δεν χρειάζεται ούτε ιστορική έρευνα να κάνετε ούτε να αγοράσετε τηλεσκόπιο. Δύο πράγματα μόνο χρειάζεται να κάνετε, και το πιθανότερο είναι να τα έχετε ήδη κάνει.
Το πρώτο είναι να πάρετε τηλέφωνο (ή βιντεοκλήση) έναν άνθρωπο που εμπιστεύεστε και ο οποίος να είναι στη Νέα Ζηλανδία, και να τον ρωτήσετε αν είναι μέρα ή νύχτα. Είναι κάτι που έχω κάνει νομίζω 4-5 φορές στη ζωή μου. Π.χ. όταν είχα πάει στη Φλόριντα το 2011, χρειάστηκε να ρυθμίσω το ρολόι μου επτά ώρες πίσω ώστε να ξημερώνει και να βραδιάζει περίπου την ίδια ώρα με την Ελλάδα. Όταν ξύπνησα μες στη μαύρη νύχτα, τρεις το πρωί, και δεν με ξαναέπαιρνε ο ύπνος, πήρα τηλέφωνο τη γυναίκα μου στην Ελλάδα και μιλήσαμε, και μου επιβεβαίωσε ότι ήταν 10 το πρωί και ο Ήλιος ήταν ψηλά.
Αυτό από μόνο του δεν αρκεί, γιατί μερικές θεωρίες επίπεδης Γης θεωρούν ότι ο Ήλιος περιφέρεται πάνω απ’ τη Γη και μια φωτίζει την Ευρώπη και μια την Ασία. Αυτό θα απαιτούσε το φως του Ήλιου να είναι κατευθυνόμενο, σαν ο Ήλιος να είναι σποτ. Το δεύτερο πράγμα που πρέπει λοιπόν να κάνετε είναι να δείτε τον Ήλιο να δύει μέσα στη θάλασσα. Είναι λίγο σπάνιο φαινόμενο, γιατί συνήθως η ατμόσφαιρα δεν είναι τόσο καθαρή, αλλά σίγουρα το έχω παρατηρήσει καμιά δεκαριά φορές. Δεν ξέρω πώς το εξηγούν οι (υποτιθέμενοι) «επιπεδιστές».
Αντίθετα με ό,τι υποστηρίζουν τα μέσα ενημέρωσης, τίποτε δεν είναι «επιστημονικά αποδεδειγμένο», γιατί η επιστήμη δεν αποδεικνύει τίποτε. Η επιστήμη δίνει πιθανές εξηγήσεις για τα πράγματα που παρατηρούμε. Με βάση αυτά που έχω παρατηρήσει (π.χ. το παραπάνω τηλεφώνημα στη γυναίκα μου, και τις θέσεις και τις κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνης, των πλανητών και των αστεριών), η επιστημονική εξήγηση ότι η Γη είναι σφαιρική είναι πολύ πιθανή. Αν όμως κάποιος φέρει στην προσοχή μου ένα ισχυρό επιχείρημα που δεν είχα σκεφτεί, ή παρατηρήσω κάτι που δεν συμφωνεί μ’ αυτή την εξήγηση, είμαι πρόθυμος να αναθεωρήσω.
Γι’ αυτό έριξα μια σύντομη ματιά στο δημοφιλές βίντεο «200 αποδείξεις ότι η Γη δεν είναι περιστρεφόμενη μπάλα». Η πρώτη απ’ τις 200 είναι ότι ο ορίζοντας μοιάζει πάντα ευθύγραμμος, ενώ αν η Γη ήταν σφαιρική θα έπρεπε να είναι καμπύλος. Δεν βλέπω κάποια δυσκολία στο να μην μπορεί το μάτι να διακρίνει την καμπυλότητα του ορίζοντα, η οποία είναι πολύ μικρή, αφού η Γη είναι πολύ μεγάλη. Η δεύτερη «απόδειξη» λέει πως ο ορίζοντας είναι πάντα οριζόντιος, ακόμα κι αν ανέβεις σε βουνό, ενώ έπρεπε να κοιτάζεις προς τα κάτω. Αν υποθέσουμε ότι αυτό το επιχείρημα είναι σωστό, γιατί δεν ισχύει το ίδιο και για την επίπεδη Γη;
Δεν σκοπεύω να αφιερώσω χρόνο να παρακολουθήσω τις υπόλοιπες 198 «αποδείξεις», και το πρόβλημα είναι ακριβώς το πλήθος των «αποδείξεων». Ο άνθρωπος που έφτιαξε αυτό το βίντεο κάνει αυτό που κάνουν και τα μέσα ενημέρωσης με την κλιματική αλλαγή: προβάλλει ένα παραλήρημα πληροφοριών. Δεν χρειάζομαι 200 πειστήρια για το σχήμα της Γης, μου αρκεί ένα. Να ένα παρόμοιο παράδειγμα από κυρίαρχο μέσο ενημέρωσης, με το οποίο έχω ασχοληθεί παλιότερα:
Τη θερμότερη χρονιά των τελευταίων 174 ετών κλείνει την Κυριακή η Γη. Αφόρητοι καύσωνες έπληξαν το Φοίνιξ και την Αργεντινή, πυρκαγιές δασών κατέκαψαν τεράστιες εκτάσεις στον Καναδά, πλημμύρες στη Λιβύη σκότωσαν χιλιάδες, ενώ η έκταση των πάγων στην Ανταρκτική βρέθηκε σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο.
Όταν το άρθρο πυροβολάει ένα σωρό πράγματα ως δήθεν απόδειξη «κλιματικής κρίσης», δημιουργεί την εντύπωση ότι ακόμα κι αν ένα απ’ αυτά το βγάλω λάθος ή άσχετο ισχύουν τα υπόλοιπα. Αν αυτό ήταν σωστό τότε η Γη θα ήταν επίπεδη.