Το Λος Άντζελες και ο ποταμός Κηφισός
Το χρονικό προδιαγεγραμμένων καταστροφών
Εδώ και λίγες μέρες συμβαίνουν μεγάλες φωτιές στην Καλιφόρνια. Έχουν καεί περί τα 160 χιλιάδες στρέμματα δάσους και πάνω από δέκα χιλιάδες σπίτια (αν και στη Βόρεια Εύβοια το 2021 η καμένη έκταση ήταν τριπλάσια). Σύμφωνα με τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, γι’ αυτές τις πυρκαγιές φταίει η κλιματική αλλαγή.1 Πολλοί αναλυτές μιλούν όμως για χρόνια κακής διαχείρισης: εγκατάλειψη των δασών, διάλυση της πυροσβεστικής υπηρεσίας, αμφιβόλου αξίας οικολογικές πολιτικές, μεταξύ των οποίων ανατίναξη φραγμάτων, με αποτέλεσμα η πολιτεία να είναι χωρίς νερό. Όπως για τους ανθρώπους που γνώριζαν την κατάσταση στα τρένα ήταν αναμενόμενα τα Τέμπη, το ίδιο ήταν και η καταστροφή του Λος Άντζελες γι’ αυτούς που γνώριζαν την κατάσταση στην Καλιφόρνια.
Μετά από χρόνια φωτιάς και καπνού στην επαρχιακή Βόρεια Καλιφόρνια—εκκενώσεις, θάνατος, καταστροφή, διαλυμένες κοινότητες, κατεστραμμένα σπίτια—το να βλέπουμε το Λος Άντζελες να καίγεται μοιάζει σουρεαλιστικό αλλά αναμενόμενο. Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, αλλά ξέραμε ότι έρχεται.
Αυτό μου θύμισε μια καταστροφή στην Αθήνα που δεν έχει συμβεί ακόμα, αλλά που περιμένουμε να έρθει. Πριν από 25 χρόνια, ο ποταμός Κηφισός ήταν ακάλυπτος, και η λεωφόρος Κηφισού ήταν δυο παρόχθιοι δρόμοι εκατέρωθεν. Το 2002, στη διάρκεια των έργων κάλυψής του, υπερχείλισε κάμποσες φορές και προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές και θύματα. Αυτό αποδόθηκε σε αμέλειες των εργολάβων και των κρατικών υπηρεσιών, και εκτιμήθηκε πως αφού τα έργα ολοκληρώνονταν, ο Κηφισός θα ήταν ασφαλής. Όμως πριν ακόμα ολοκληρωθούν τα έργα, ο καθηγητής Κουτσογιάννης είχε δημοσιεύσει άρθρο στο οποίο εξηγούσε ότι η κάλυψη του Κηφισού έγινε για πλημμύρα πεντηκονταετίας. Αυτό σημαίνει ότι μια φορά στα πενήντα χρόνια (κατά μέσο όρο) θα έρθει τόσο νερό στον Κηφισό που δεν θα χωρέσει να περάσει από τη διαμορφωμένη κοίτη, οπότε το ποτάμι θα υπερχειλίσει και θα γίνει διώροφο.
Από τότε έχουν περάσει 22 χρόνια, και η καταστροφή δεν έχει συμβεί ακόμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι τώρα είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα να γίνει, ούτε σημαίνει ότι ο Κηφισός θα πλημμυρίσει οπωσδήποτε κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 28 χρόνια. Η φύση δεν είναι ρολόι. Μπορεί για 200 χρόνια να μη γίνει τίποτε, και μετά να πλημμυρίσει πέντε φορές μέσα σε πέντε χρόνια. Αυτό το «πεντηκονταετίας» είναι απλώς ένας μέσος όρος, μια πιθανότητα.
Υπάρχουν έργα που μελετώνται για πλημμύρα πεντηκονταετίας ή και για λιγότερο. Αν ο υπόνομος ενός μικρού δρόμου υπερχειλίσει, και ο δρόμος γίνει ένα μικρό ποτάμι με 15 πόντους βάθος, δεν χάλασε ο κόσμος εφόσον αυτό γίνεται μόνο μια φορά στα 10 ή 20 χρόνια. Δεν θα κάνουμε λοιπόν τον υπόνομο μεγαλύτερο απ’ ό,τι χρειάζεται για να παροχετεύσει την πλημμύρα δεκαετίας ή εικοσαετίας. Ένα μεγάλο φράγμα μπορεί όμως να είναι μελετημένο να αντέχει σε πλημμύρα δέκα ή εκατό χιλιάδων ετών, γιατί οι συνέπειες της αστοχίας του θα ήταν εντελώς διαφορετικές.
Τι θα γίνει αν υπερχειλίσει ο Κηφισός; Θα πλημμυρίσουν πέντε υπόγεια στο Μοσχάτο; Θα πνιγούν οι επιβαίνοντες στα οχήματα; Θα ξηλωθεί ο αυτοκινητόδρομος; Κανένας δεν ξέρει, γιατί δεν έχει μελετηθεί. Το σίγουρο είναι ότι οι καταστροφές είναι μεγαλύτερες από αυτές που θα δικαιολογούσε η πιθανότητα 1:50.
Τα πράγματα είναι όμως χειρότερα. Αυτή η πλημμύρα πεντηκονταετίας εκτιμήθηκε με μια μελέτη της δεκαετίας του 1970. Τότε η κάλυψη της Αττικής από τσιμέντο ήταν πολύ μικρότερη απ’ ό,τι ήταν το 2000, όταν μελετήθηκαν τα συγκεκριμένα έργα. Η ίδια βροχή θα προκαλέσει μεγαλύτερη πλημμύρα στο τσιμέντο απ’ ό,τι στο χώμα, γιατί το νερό κυλάει πιο γρήγορα και δεν απορροφάται.
Επιπλέον, διαβάζουμε ότι η κοίτη έχει υποστεί ζημιές, με αποτέλεσμα να έχουν δημιουργηθεί λίμνες σε τουλάχιστον τρία σημεία. Την ανακάλυψη αυτή φέρεται να την έχει κάνει ομάδα ερασιτεχνών σπηλαιολόγων. Η αρμόδια αρχή δεν το γνώριζε; Αν το γνώριζε, γιατί δεν έχουν επισκευαστεί οι ζημιές; Αν δεν το γνώριζε, περίμενε να το μάθει από ερασιτέχνες; Δεν έπρεπε να επιθεωρεί την κοίτη; Τα ερωτήματα είναι πολλά και το άρθρο δεν τα θέτει.
Σε κάθε περίπτωση, ο Κηφισός μοιάζει να είναι μια αναμενόμενη καταστροφή. Κάτι που ξέρουμε ότι έρχεται. Όταν γίνει, η κυβέρνηση θα πει ότι έφταιγε η «κλιματική κρίση». Το μόνο που μας μένει είναι να ευχηθούμε να μην είμαστε εμείς μέσα όταν συγκρουστούν τα τρένα.
Σχετικά άρθρα:
Ορίστε δύο από τα πολλά παραδείγματα: https://www.bbc.com/news/articles/c0ewe4p9128o, https://www.kathimerini.gr/world/563412109/oi-kamenes-viles-kai-i-katara-toy-malimpoy/